«Εξυπνοι» τρόποι για πιο ανεκτή λιτότητα:"Rendre l'austérité supportable, c'est possible"

"Συμπληρωματικό νόμισμα"

Άρθρο της Le Monde
Η κρίση του δημόσιου χρέους οδήγησε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες να υιοθετήσουν μια πολιτική δραστικής λιτότητας, που ενέχει τον κίνδυνο να τις βυθίσει σε μια πολυετή ύφεση. Μπροστά σ' αυτό το ζοφερό μέλλον, οι αναλυτές προτείνουν μόνο ακραίες λύσεις. Αλλοι μιλούν για μια εσωτερική υποτίμηση έως ότου ανακτηθεί η χαμένη ανταγωνιστικότητα (ο λεγόμενος «λετονικός δρόμος») κι άλλοι προτείνουν την έξοδο από το ευρώ, την οποία θα ακολουθήσει η υποτίμηση του νέου νομίσματος. Υπάρχουν όμως κι άλλα μέτρα, λιγότερο επικίνδυνα και λιγότερο διχαστικά.
Αν είναι αναγκαίο οι ιδιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι να δαπανούν κατά 10% λιγότερο για μερικά χρόνια, γράφει στη «Le Monde» ο οικονομολόγος και φιλόσοφος Φρανσίσκο Βεργκάρα, αυτό μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους.
Ο ένας είναι φυσικά να μειωθεί ο μισθός τους κατά 10%. Ο άλλος είναι να υποχρεωθούν να κάνουν μια αντίστοιχη αποταμίευση, με το συγκεκριμένο ποσοστό του μισθού τους να κατατίθεται σε έντοκους κλειστούς λογαριασμούς. Oταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, αυτοί οι λογαριασμοί θα ανοίξουν σταδιακά (σε συνάρτηση δηλαδή με την παγκόσμια ζήτηση) και στοχευμένα (ώστε να εξυπηρετηθούν συγκεκριμένες οικονομικές και κοινωνικές προτεραιότητες).
Τη μέθοδο αυτή επέλεξαν κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Oταν χρειάστηκε να μειωθούν οι ιδιωτικές δαπάνες ώστε να διοχετευθεί ένα μεγαλύτερο μέρος του εθνικού εισοδήματος στη χρηματοδότηση του πολέμου, οι οικονομολόγοι Τζον Κέινς και Αλβιν Χάνσεν πρότειναν αυτή τη λύση. Είναι, επίσης, απαραίτητο η αγοραστική δύναμη που θα αφαιρεθεί από την κυκλοφορία να επηρεάσει το λιγότερο δυνατό την εθνική παραγωγή. Αν αφεθεί στις αγορές να αποφασίσουν ποια αγαθά και ποιες υπηρεσίες θα πληγούν από τη μείωση της ζήτησης, οι καταναλωτές θα μειώσουν την αγορά όχι μόνο των εισαγόμενων, αλλά και των εγχώριων προϊόντων. Οι δαπάνες που αφορούν τα τελευταία μπορεί μάλιστα να μειωθούν περισσότερο, καθώς τα εγχώρια προϊόντα δεν είναι πάντα λιγότερο ακριβά από τα εισαγόμενα.
Ενα ανάλογο πρόβλημα παρουσιάστηκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγγραφείς όπως ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ στις ΗΠΑ και ο Μίχαλ Καλέτσκι στη Βρετανία πίστευαν ότι δεν υπήρχε κανείς λόγος τα νοικοκυριά να στερηθούν αγαθών που δεν υπηρετούσαν την πολεμική προσπάθεια. Η απότομη μείωση της αγοραστικής δύναμης τους φαινόταν ένας βάρβαρος τρόπος να μειωθεί η ζήτηση των σπάνιων προϊόντων (που είχε ανάγκη ο στρατός), γιατί μειωνόταν ταυτόχρονα και η ζήτηση των προϊόντων που βρίσκονταν σε αφθονία (και τα οποία ο στρατός δεν είχε ανάγκη). Οπως έγραψε ο Καλέτσκι, «αν κάποιος μειώσει τις δαπάνες του νοικιάζοντας ένα μικρότερο διαμέρισμα ή κόβοντας τον κινηματογράφο, δεν συμβάλλει ιδιαίτερα στην πολεμική προσπάθεια».

Συμπληρωματικό νόμισμα

Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα: ένας λαός που θέλει να μειώσει τη συνολική του δαπάνη δεν χρειάζεται να μειώσει την αγορά αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στη χώρα του. Για να αποτραπεί κάτι τέτοιο θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί διάφορες ιδέες, όπως το να καταβάλει για ένα διάστημα μέρος των μισθών με τη μορφή ενός «συμπληρωματικού νομίσματος», που θα χρησιμεύει αποκλειστικά για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών εθνικής σημασίας.
Αυτό το είδος στοχευμένων νομισμάτων υπάρχει ήδη με διάφορες μορφές (κουπόνια για εστιατόρια, επιταγές για διακοπές). Αν τις μορφές αυτές τις χρησιμοποιούν τα μεγάλα καταστήματα για να αυξάνουν τις πωλήσεις τους, δεν υπάρχει κανείς λόγος να μη χρησιμοποιηθούν για ένα διάστημα και από τις δημόσιες υπηρεσίες προκειμένου να τονωθεί η τοπική δραστηριότητα. Τέτοιες πρωτοβουλίες, σημειώνει ο συγγραφέας, παρατηρούνται ήδη στην Ελλάδα και την Ισπανία.
Μπορεί κανείς να σκεφτεί πολλά ακόμη τέτοια προσωρινά μέτρα. Μπορεί να μην ανταποκρίνονται ακριβώς σε μια ενιαία και ανοιχτή οικονομία, χρησιμοποιήθηκαν όμως συχνά σε μεγάλες καταστροφές της Ιστορίας.
ΗΜΕΡΗΣΙΑ
"Η" 6/9
-

• Pour une autre politique face à la crise de l'euro : "Rendre l'austérité supportable, c'est possible"

La crise des dettes publiques a conduit certains pays européens à décider des politiques d'austérité drastiques qui font craindre un enlisement dans une récession de plusieurs années.Face à cet avenir sombre, les commentateurs semblent proposer uniquement des solutions extrêmes. Les uns leur proposent de s'engager plus résolument dans la déflation et la dérégulation jusqu'à retrouver la compétitivité perdue (politique qu'on appelle parfois "dévaluation interne" ou "voie lettone"), tandis que les autres leur conseillent la sortie de l'euro, suivie d'une dévaluation de la nouvelle monnaie.
On peut néanmoins se demander s'il ne serait pas sage, avant d'essayer ces solutions extrêmes, d'envisager des mesures moins dangereuses et qui divisent moins les opinions. L'histoire peut ici nous servir d'inspiration.
S'il est vraiment nécessaire, par exemple, que les fonctionnaires et les salariés du privé dépensent 10 % de moins pendant quelques années, deux moyens semblent se présenter pour obtenir ce résultat. On peut, bien sûr, réduire leurs salaires de 10 % environ.
Mais on peut aussi les obliger à épargner 10 %, cette somme étant déposée dans des comptes bloqués rémunérés, par exemple, à 2 % par an. Lorsque les circonstances le permettront, cette épargne pourra être libérée de manière progressive (en fonction de la demande globale) et ciblée (pour qu'elle serve aux priorités économiques et sociales qu'on se fixe).
C'est la méthode qu'ont choisie, pendant la seconde guerre mondiale, le Royaume-Uni et les Etats-Unis. Lorsqu'il a fallu réduire les dépenses privées afin de dédier une plus grande partie du revenu national au financement de la guerre, c'est ce que les économistes John M. Keynes (1883-1946) et Alvin Hansen (1887-1975) ont proposé.
Keynes parle ainsi de "salaires différés... placés comme dépôts bloqués dans une société mutuelle ou à la Poste, portant un intérêt de 2,5 %" (J. M. Keynes, How to Pay for the War, Macmillan, 1940), tandis que Hansen parle d'un "impôt sur les salaires... retenu à la source et déposé dans des comptes bloqués d'épargne postale" (A. Hansen, "Defense Financing and Inflation Potentialities", The Review of Economic Statistics, février 1941).
Il faut aussi que le pouvoir d'achat retiré de la circulation affecte le moins possible la production nationale. Si on laisse au marché la tâche de décider sur quels biens et services se portera la contraction de la demande, les ressortissants vont diminuer leurs achats non seulement de biens importés, mais aussi de biens à fort contenu local. Il se peut même que la dépense en produits locaux chute plus vite que celle de produits importés, car l'achat de services locaux (médecin, restaurant, coiffeur, etc.) peut souvent être différé et les produits agricoles et manufacturés locaux ne sont pas toujours moins chers que les produits importés.
Un problème similaire est apparu pendant la seconde guerre mondiale. Des auteurs comme John Kenneth Galbraith (1908-2006), aux Etats-Unis, et Michal Kalecki (1899-1970), au Royaume-Uni, pensaient qu'il n'y avait aucune raison pour que les ménages se privent de choses qui ne servent pas à l'effort de guerre.
La diminution, tous azimuts, du pouvoir d'achat leur semblait une manière barbare de réduire la demande de marchandises rares (dont l'armée avait besoin), car elle réduit simultanément la consommation de marchandises abondantes (dont elle n'avait pas besoin).
Ainsi Galbraith écrit : "En diminuant le pouvoir d'achat général (...), on réduit inutilement le pouvoir d'achat s'adressant à des branches dans lesquelles des capacités inutilisées peuvent être abondantes, comme la nourriture" (J. K. Galbraith, "The Selection and Timing of Price Controls", The Review of Economic Statistics, 1941).
Tandis que Kalecki remarque que, "si quelqu'un diminue sa dépense (...) en louant un logement plus petit ou en renonçant au cinéma, il ne contribue pas beaucoup à l'effort de guerre" ("A Scheme of Curtailment of Consumption", Bulletin of the Oxford University Institute of Statistics, février-mars 1940).
MONNAIES COMPLÉMENTAIRES TEMPORAIRES
Aujourd'hui aussi, il n'y a aucune raison pour qu'un peuple qui veut maîtriser sa dépense globale réduise les achats de biens et services produits et échangés localement. On pourrait, parmi d'autres idées, réfléchir au versement temporaire d'une partie des salaires sous la forme de "monnaies complémentaires" servant uniquement à l'achat de biens et services dont on ne voudrait pas voir la production locale s'effondrer.
Ce type de monnaies ciblées existe et prend des formes diverses (Ticket Restaurant, Chèque-Vacances, bons d'achat, etc.). Si elles sont largement utilisées par les grandes marques pour augmenter leurs ventes, il n'y a aucune raison pour qu'elles ne soient pas utilisées temporairement par les administrations publiques afin de soutenir l'activité locale pendant une période exceptionnelle. Elles sont d'ailleurs en train de se développer spontanément en Grèce et en Espagne.
De nombreuses autres mesures temporaires de ce genre sont envisageables. Elles faussent sans doute l'affectation des ressources par rapport à celle que ferait un marché unique et ouvert, mais elles présentent moins de danger. De telles mesures ont souvent été utilisées pendant les grandes catastrophes de l'Histoire ; nous devons apprendre à nous en servir pour éviter une nouvelle calamité.
lemonde.fr
3/9/12