Η από-εμπορευματοποίηση της ηθικής

Γράφει ο XPHΣTOΣ B. MAΣΣAΛAΣ*
πρώην Πρύτανης Πανεπ. Ιωαννίνων
Το θεμέλιο κάθε ηθικής είναι η άνευ όρων ευθύνη για τον Άλλο. Ένα τέτοιο αίτημα είναι κομμένο στα μέτρα των αγίων και όχι των συνηθισμένων ανθρώπων. Η κοινωνία, ανάγοντας την άπειρη ευθύνη στην τήρηση ενός πεπερασμένου συνόλου κανόνων, κάνει την κοινή ζωή δυνατή, παρά το ανεπίλυτο των συγκρούσεων. Η λύση όμως της κωδικοποίησης των ηθικών κανόνων, δεν μπορεί να απαλλάξει το άτομο από την ηθική ενοχή, δεν εξευμενίζει την ένοχη συνείδηση.

Ο άνθρωπος μπορεί να συμπληρώσει τους κανόνες της κοινωνίας με τη στάση του που μπορεί να εκδηλωθεί με κατανόηση, συμπάθεια, συμπόνια, προσφορά χρόνου, αγάπη.
Στην εποχή μας, εποχή που κυριαρχεί η αγορά, οι άνθρωποι προσφέρουν υλικά δείγματα στοργής, φιλίας και αγάπης, τιμολογώντας τις πράξεις καλοσύνης. Έχουμε όλοι, ή σχεδόν όλοι, «εκπαιδευτεί»  στο να θεωρούμε ότι τα υλικά αγαθά, ως δώρα στους συνανθρώπους μας, μπορούν να αντισταθμίσουν την προσφορά μας στον Άλλο, ενώ η προσφορά μπορεί να εκδηλωθεί με απλές ενέργειες: να τον κοιτάζουμε  στα μάτια, να του κρατάμε το χέρι, να του ανοίγουμε την καρδιά μας, να του απευθύνουμε ένα γλυκό λόγο… Το να ξοδεύουμε χρήματα για δώρα δεν αντικαθιστά την ηθική μας ευθύνη για τον Άλλο. Αντίθετα, το γεγονός αυτό, ίσως, συμβάλλει στην εξασθένηση, το μαρασμό και την κατάρρευση των διανθρώπινων σχέσεων. Το χαρακτηριστικό της εποχής μας, είναι η εμπορευματοποίηση των προθέσεών μας να κάνουμε καλό στους άλλους, με συνεργούς τις καταναλωτικές αγορές.
Την αστάθεια και ανασφάλεια της θέσης των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία εκμεταλλεύεται η αγορά. Το μήνυμα που προωθεί η αγορά είναι πως για να γίνει κάποιος ικανός για προσφορά στο συνάνθρωπο και διάκριση στη δημόσια σφαίρα, πρέπει να είναι οικονομικά ισχυρός και να μπορεί να διατηρεί την ισχύ του αυτή.  Στο πνεύμα αυτό η Μ. Θάτσερ «προσπάθησε να ξαναγράψει το Ευαγγέλιο», δηλώνοντας ότι ο καλός Σαμαρείτης δεν θα ήταν καλός αν δεν είχε χρήματα! Με άλλα λόγια, για να είσαι ηθικός, πρέπει να αγοράζεις αγαθά, για να αγοράζεις αγαθά πρέπει να έχεις χρήματα, για να αποκτήσεις χρήματα πρέπει να πουλήσεις τον εαυτό σου σε καλή τιμή! Η πεποίθηση αυτή ενθαρρύνει την ταχύτερη διακίνηση των εμπορευμάτων, ενώ υπονομεύει τις ανθρώπινες σχέσεις.
Η κατανάλωση, αν και έχει αρνητικό αντίκτυπο στη βιώσιμη ανάπτυξη του πλανήτη, συνεχώς αυξάνεται. Η προοπτική υιοθέτησης ορίου στην ανάπτυξη της κατανάλωσης, (το πιο λογικό θα ήταν μείωσης), δεν φαίνεται στον ορίζοντα, αν και η σημερινή παγκόσμια κρίση πρέπει να προβληματίσει.
Η κατανάλωση, στην οποία έχει εκχωρηθεί το έργο ανακούφισης και ικανοποίησης των ηθικών παρορμήσεων, αντιστέκεται σε οποιοδήποτε είδος περιορισμού επιβάλλεται στην επέκτασή της. Η οικονομία της κατανάλωσης, άπαξ και τεθεί σε κίνηση, ωθούμενη και συντηρούμενη από την ηθική ενέργεια, δεν έχει όρια.
Η κρίση είναι η ευκαιρία να επικεντρωθεί ξανά η ηθική στην αρχική της αποστολή, δηλαδή της αμοιβαίας διαβεβαίωσης για επιβίωση με βάση τα ανθρώπινα μέτρα.  Η από-εμπορευματοποίηση  της ηθικής αποτελεί αναγκαιότητα.

✴✴✴

* Ο Καθηγητής κ. Χρήστος Β. Μασσαλάς είναι πρώην Πρύτανης
του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. E-mail: cmasalas@cc.uoi.gr
.proinoslogos.gr
2/3/13